CENEVİZLİLER VE ÇÖMLEKÇİ MAHALLESİ
İsmail Fandaklı
Adını çömlek ustalarından alan mahallede ilk yerleşim Cenevizliler döneminde başlamış. Osmanlı döneminde saray çevresinden kovulan yoksul insanların da yerleşmesiyle giderek farklı milletlerin komşuluk yaptığı şirin bir mahalleye dönüşmüş. Arafilboy ve Çömlekçi, geçmiş kayıtlarda tek mahalle olarak yer almış.
Çömlekçi Mahallesi, şehrin doğu ucunda olup, Rum çömlekçilerle meskundur. Eskiden burada Ermeniler de otururdu. Dağın diğer tarafında bulunan Ay Filippo Mahalesi'nde bulunup, eskiden Rumların piskoposluk kilisesi olan kilise, camiye çevrilmiştir. Caminin yanında iyi bir suyu olan çeşme, 1500 senelik kitabesine göre o zamanki piskoposun kızı tarafından yaptırılmıştır. Bu çeşmenin nezareti, fermanla, eskiden orada oturan Ermenilere bırakılmıştır. Bu mahallenin yukarısında vaktiyle Eleusa'ya kadar meskun olan Hacı Osman Sokağı vardır. Bu sokakta eskiden mevcut sıra sıra dükkanların kalıntıları görülür. Yakınında bir tarlanın içinde bulunan dört köşe bir harabenin eski bir hamama ait olduğu söylenir. Görünüşe göre şehir, eskiden Dios ve Herakles tapınaklarının bulunduğu çaya kadar yayılmış olsa gerek. Yazlık liman, Çömlekçi Mahallesi'nin önündedir. Geniş ve açık bir yer olan liman, sığ olduğu için yalnız yaz aylarında kullanılır. Kalede ikamet edemeyen Hıristiyanlar ve birçok Türk, kaleden Çömlekçi Mahallesi'ne ve Boztepe'ye kadar uzanan bu kısımda otururlar(1).
Cenevizlilerin, Trabzon'la ticaret ilişkileri daha eskiye dayansa da, Çömlekçi'deki varlığı XIV. yüzyılın başlarında Trabzon Kralı II. Aleksios Komnenos'la yapılan antlaşma ile başlar. Cenevizliler bu imtiyazı elde edebilmek için başta en büyük ticari rakipleri Venedikliler olmak üzere birçok devlet ve koloni ile mücadele etmek zorunda kalır. Bu anlaşma ile Cenevizliler, Çömlekçi koyunda yeni bir mahalle kurarak yerleşik düzene geçer.
Cenevizlilerin, Komnenoslarla temasa geçmesi, 1261'den sonraki döneme rastlar. Bizans İmparatorundan elde ettikleri imtiyazların bir benzerini Trabzon kralından almak umudunda olan Cenevizliler, bu maksatla Aleksios'la irtibat kurmuşlardı. Aradaki antlaşmanın ayrıntıları bilinmemekle birlikte Cenevizlilerin, Komnenos hakimiyetindeki topraklarda koloni kurmaya başlamalarından, bu amaçlarında başarılı oldukları anlaşılmaktadır(2).
Komnenos - Venedik ilişkilerinin olumlu bir şekilde ilerlemesi sırasında Cenevizliler, daha önce yaşananları unutturmak ve Trabzon'daki varlıklarını sürdürebilmek adına harekete geçmiştir.
1314'te Aleksios'la metni günümüze kadar ulaşan bir antlaşma imzalayan Cenevizliler, ticaretlerine evvelki şartlar altında devam edebilmek üzere Aleksios'a barış teklif etmişlerdir. Aleksios da nihayetinde onları kontrol altına aldığından müracaatlarını kabul ederek iki taraf arasında bir antlaşma imzalanmasını sağlamıştır. Bu antlaşmaya göre Cenevizlilerin tekrar Trabzon'a yerleşmeleri kabul edilmekle birlikte, depolarının yeri değiştirilerek Çömlekçi koyunun içinde yeni bir mahalle kurmaları sağlanmıştır. 1316'da yapılan diğer bir antlaşmayla da Cenevizliler, Katolik ayini tertip etmeleri için kendilerine tahsis edilen kilise dışındaki hiçbir kiliseye dokunmayacakları taahhüdünde bulunmaktaydı(3).
Çömlekçi Mahallesi, eski dönemlerde kent merkezini oluşturan Orahisar'dan dış bölgelere gönderilen yoksul ailelerin oluşturduğu bir yerleşim birimi. Geçmişte Ermeni, Rum, Acem, Ceneviz ve Türk ailelerin ortak yaşam alanı olmuş yıllar yılı. Tehcir'den sonra da birliktelik devam etmiş, sağlam temellere oturtulan komşulu ilişkilerinde aksaklık yaşanmamış. Mahallede farklı milletlerin iyi ilişkilerinin bozulması Rusların Trabzon'u işgali sonrasında fanatik Rumların devreye girmesiyle başlamış.
Geçmişte önemli bir ticaret merkezi olduğundan, hanlarıyla da her zaman ön plana çıkmış. Çömlekçi'de şu anki ilkokulun bitişiğindeki iki katlı büyük han, içerisindeki havuz ve bitişiğindeki hamamla çok önemli bir konaklama yeri olarak hizmet vermiş. Bir diğer eski han ise mahallenin doğu çıkışında yer alıyordu. Buradaki hanın önündeki beton direklere develer bağlanırmış. Buradaki handa deve kervanlarının konaklamasını, yıllarca mahalleden eskilerinden dinledik. Arafilboy / Erzurum Caddesi üzerindeki dört han ise “Çolak İdris”e ait kahvehanenin yanındaydı.
Çömlekçi kumsalı, Güzelhisar'dan başlayarak Değirmendere'ye kadar uzanan inci gerdanlık gibiydi liman yapımına kadar. Buradaki sahil, yaşayanlarının en önemli sosyal yaşam alanlarını da oluşturmuştu. Mahallenin doğu çıkışına yakın olan bölgede eskiden “Tellitabya” denilen top tabyaları varmış. Daha sonraki yıllarda burası gençlerin futbol oynama alanına dönüşmüş, deniz ve futbol, uzun yıllar Çömlekçi sahilindeki gençlerin tutkusu haline gelmiş.
Ya şimdi!..
Mahalle gençlerinin "Korsaninga" adını verdikleri kumsaldaki futbol sahası, sahil yoluyla ortadan yok oldu. Yüzyıllar öncesinde Cenvizlilerin kurduğu Çömlekçi Mahallesi, meyve bahçeleriyle süslü taş yapı binalar; bütün bu güzelliklerle birlikte birçok milletin bir arada dostça, kardeşçe ve barış içerisinde yaşadıkları komşuluklar da, yıkım sonrasında beton çıbanlarına teslim oldu.
Yaşanmışlıklarıyla, bütün güzellikleriyle tarihin dozlu raflarındaki yerini aldı.
Yıkıp ortadan kaldıranlar mı? Onlar, kazanç hanelerine kadar daha eklediklerinin hesabıyla baş başa ve mutlu!..
Kaynakça:
(1) Per. Minas Bijişkyan, Pontos Tarihi, Çeviri: Hrand D. Andreasyon, İkinci Basım, Çiviyazıları, İstanbul / Kasım 1998, s. 109 - 110.
(2) İbrahim Tellioğlu, Komnenosların Karadeniz Hakimiyeti Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Serander Yayınları, I. Baskı, Trabzon, Ekim 2009, s. 84.
(3) İbrahim Tellioğlu, a.g.e, s. 86.
İsmail Fandaklı
Adını çömlek ustalarından alan mahallede ilk yerleşim Cenevizliler döneminde başlamış. Osmanlı döneminde saray çevresinden kovulan yoksul insanların da yerleşmesiyle giderek farklı milletlerin komşuluk yaptığı şirin bir mahalleye dönüşmüş. Arafilboy ve Çömlekçi, geçmiş kayıtlarda tek mahalle olarak yer almış.
Çömlekçi Mahallesi, şehrin doğu ucunda olup, Rum çömlekçilerle meskundur. Eskiden burada Ermeniler de otururdu. Dağın diğer tarafında bulunan Ay Filippo Mahalesi'nde bulunup, eskiden Rumların piskoposluk kilisesi olan kilise, camiye çevrilmiştir. Caminin yanında iyi bir suyu olan çeşme, 1500 senelik kitabesine göre o zamanki piskoposun kızı tarafından yaptırılmıştır. Bu çeşmenin nezareti, fermanla, eskiden orada oturan Ermenilere bırakılmıştır. Bu mahallenin yukarısında vaktiyle Eleusa'ya kadar meskun olan Hacı Osman Sokağı vardır. Bu sokakta eskiden mevcut sıra sıra dükkanların kalıntıları görülür. Yakınında bir tarlanın içinde bulunan dört köşe bir harabenin eski bir hamama ait olduğu söylenir. Görünüşe göre şehir, eskiden Dios ve Herakles tapınaklarının bulunduğu çaya kadar yayılmış olsa gerek. Yazlık liman, Çömlekçi Mahallesi'nin önündedir. Geniş ve açık bir yer olan liman, sığ olduğu için yalnız yaz aylarında kullanılır. Kalede ikamet edemeyen Hıristiyanlar ve birçok Türk, kaleden Çömlekçi Mahallesi'ne ve Boztepe'ye kadar uzanan bu kısımda otururlar(1).
Cenevizlilerin, Trabzon'la ticaret ilişkileri daha eskiye dayansa da, Çömlekçi'deki varlığı XIV. yüzyılın başlarında Trabzon Kralı II. Aleksios Komnenos'la yapılan antlaşma ile başlar. Cenevizliler bu imtiyazı elde edebilmek için başta en büyük ticari rakipleri Venedikliler olmak üzere birçok devlet ve koloni ile mücadele etmek zorunda kalır. Bu anlaşma ile Cenevizliler, Çömlekçi koyunda yeni bir mahalle kurarak yerleşik düzene geçer.
Cenevizlilerin, Komnenoslarla temasa geçmesi, 1261'den sonraki döneme rastlar. Bizans İmparatorundan elde ettikleri imtiyazların bir benzerini Trabzon kralından almak umudunda olan Cenevizliler, bu maksatla Aleksios'la irtibat kurmuşlardı. Aradaki antlaşmanın ayrıntıları bilinmemekle birlikte Cenevizlilerin, Komnenos hakimiyetindeki topraklarda koloni kurmaya başlamalarından, bu amaçlarında başarılı oldukları anlaşılmaktadır(2).
Komnenos - Venedik ilişkilerinin olumlu bir şekilde ilerlemesi sırasında Cenevizliler, daha önce yaşananları unutturmak ve Trabzon'daki varlıklarını sürdürebilmek adına harekete geçmiştir.
1314'te Aleksios'la metni günümüze kadar ulaşan bir antlaşma imzalayan Cenevizliler, ticaretlerine evvelki şartlar altında devam edebilmek üzere Aleksios'a barış teklif etmişlerdir. Aleksios da nihayetinde onları kontrol altına aldığından müracaatlarını kabul ederek iki taraf arasında bir antlaşma imzalanmasını sağlamıştır. Bu antlaşmaya göre Cenevizlilerin tekrar Trabzon'a yerleşmeleri kabul edilmekle birlikte, depolarının yeri değiştirilerek Çömlekçi koyunun içinde yeni bir mahalle kurmaları sağlanmıştır. 1316'da yapılan diğer bir antlaşmayla da Cenevizliler, Katolik ayini tertip etmeleri için kendilerine tahsis edilen kilise dışındaki hiçbir kiliseye dokunmayacakları taahhüdünde bulunmaktaydı(3).
Çömlekçi Mahallesi, eski dönemlerde kent merkezini oluşturan Orahisar'dan dış bölgelere gönderilen yoksul ailelerin oluşturduğu bir yerleşim birimi. Geçmişte Ermeni, Rum, Acem, Ceneviz ve Türk ailelerin ortak yaşam alanı olmuş yıllar yılı. Tehcir'den sonra da birliktelik devam etmiş, sağlam temellere oturtulan komşulu ilişkilerinde aksaklık yaşanmamış. Mahallede farklı milletlerin iyi ilişkilerinin bozulması Rusların Trabzon'u işgali sonrasında fanatik Rumların devreye girmesiyle başlamış.
Geçmişte önemli bir ticaret merkezi olduğundan, hanlarıyla da her zaman ön plana çıkmış. Çömlekçi'de şu anki ilkokulun bitişiğindeki iki katlı büyük han, içerisindeki havuz ve bitişiğindeki hamamla çok önemli bir konaklama yeri olarak hizmet vermiş. Bir diğer eski han ise mahallenin doğu çıkışında yer alıyordu. Buradaki hanın önündeki beton direklere develer bağlanırmış. Buradaki handa deve kervanlarının konaklamasını, yıllarca mahalleden eskilerinden dinledik. Arafilboy / Erzurum Caddesi üzerindeki dört han ise “Çolak İdris”e ait kahvehanenin yanındaydı.
Çömlekçi kumsalı, Güzelhisar'dan başlayarak Değirmendere'ye kadar uzanan inci gerdanlık gibiydi liman yapımına kadar. Buradaki sahil, yaşayanlarının en önemli sosyal yaşam alanlarını da oluşturmuştu. Mahallenin doğu çıkışına yakın olan bölgede eskiden “Tellitabya” denilen top tabyaları varmış. Daha sonraki yıllarda burası gençlerin futbol oynama alanına dönüşmüş, deniz ve futbol, uzun yıllar Çömlekçi sahilindeki gençlerin tutkusu haline gelmiş.
Ya şimdi!..
Mahalle gençlerinin "Korsaninga" adını verdikleri kumsaldaki futbol sahası, sahil yoluyla ortadan yok oldu. Yüzyıllar öncesinde Cenvizlilerin kurduğu Çömlekçi Mahallesi, meyve bahçeleriyle süslü taş yapı binalar; bütün bu güzelliklerle birlikte birçok milletin bir arada dostça, kardeşçe ve barış içerisinde yaşadıkları komşuluklar da, yıkım sonrasında beton çıbanlarına teslim oldu.
Yaşanmışlıklarıyla, bütün güzellikleriyle tarihin dozlu raflarındaki yerini aldı.
Yıkıp ortadan kaldıranlar mı? Onlar, kazanç hanelerine kadar daha eklediklerinin hesabıyla baş başa ve mutlu!..
Kaynakça:
(1) Per. Minas Bijişkyan, Pontos Tarihi, Çeviri: Hrand D. Andreasyon, İkinci Basım, Çiviyazıları, İstanbul / Kasım 1998, s. 109 - 110.
(2) İbrahim Tellioğlu, Komnenosların Karadeniz Hakimiyeti Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Serander Yayınları, I. Baskı, Trabzon, Ekim 2009, s. 84.
(3) İbrahim Tellioğlu, a.g.e, s. 86.
